TYKOCIN - MIASTECZKO Z PRZESZŁOSCIĄ

Dawniej sławny, dzisiaj nieco zapomniany. Przez wieki w centrum Rzeczypospolitej, obecnie na kresach. Wypełniony historycznymi wspomnieniami. Spokojny, zaciszny, śniący sen o latach dawnej świetności. Pielęgnujący okruchy pamięci po czasach które upłynęły wraz z nurtem rzeki Narwi.

"Miasteczko bajeczka"

Dawno, dawno temu, zanim powstało miasto Tykocin, u źródeł strumienia Mołtawa wznosił się stary gród obronny. Badania archeologiczne poświadczają istniejące stanowiska słowiańsko- jaćwieskie z VII- VIII wieku. Kiedy w czasach dużo późniejszych rozwinęły się stosunki handlowe miedzy Polską a Litwą, ponownie zaistniała potrzeba umieszczenia tutaj grodu. Do tego doskonale ulokowanego miasta przez stulecia tłumnie zjeżdżali władcy, wielmoże i kupcy i rzemieślnicy. Wiódł tamtędy szlak handlowy z Wilna i Moskwy do Krakowa i Poznania, istniał port i szlak rzeczny wzdłuż rzeki Narew. Spławiano nie tylko towary na sprzedaż, czy drewno, ale również działa , amunicję i proch.

Historyczny, barokowy układ urbanistyczny  Tykocina jest jednym z najciekawszych w Polsce. Tworzyli go bogaci właściciele miasta oraz należący do wielu narodowości i wyznań mieszkańcy. Słusznie, czy niesłusznie Tykocin zyskał miano "podlaskiej perły baroku". Okazałe obiekty murowane, takie jak Kościół Trójcy Świętej, alumnat, czy klasztor bernardyński kontrastują z drewnianą, małomiasteczkową zabudową, skromne domy tykocińskich mieszczan sąsiadują ze sklepami żydowskich kupców i domostwami protestanckich rzemieślników z Holandii, Prus lub chatami chłopów.
Wszystko to stworzyło niezwykle oryginalną mieszankę. Być może dlatego Agnieszka Osiecka niezwykle poetycko określiła Tykocin "miasteczkiem- bajeczką".

Ogromny, jak na tak małe miasto rynek powstał na życzenie byłego właściciela Tykocina, hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego, miłośnika sztuki i znawcy architektury. Centrum Tykocina nawiązywało do najlepszych europejskich wzorów, zwłaszcza lotaryńskiego Nancy, którym władał "król dobroczynny" Stanisław Leszczyński. Na całej wschodniej pierzei placu wznosił się kościół zwrócony w kierunku rynku. Na głównej osi placu ustawiono pomnik hetmana Stefana Czarnieckiego, pogromcy Szwedów, pradziada Jana Klemensa Branickiego. Cały rynek ma po wsze czasy przypominać o świetności rodu Branickich.

Tykociński rynek

                                     

Alumnat.Pierwszy w Polsce dom żołniezy-weteranów

Pomnik Stefana Czarnieckiego

Północna strona rynku, ta od strony rzeki została zburzona i zabudowana drewnianymi dworkami, przed którymi założono zielone ogródki. 
Dwa z tych domów (austerie) należały niegdyś do Branickich. Dziś przy Rynku Czarnieckiego stoją dwie wierne kopie oficyn dworskich rodu Branickich pochodzące z XVIII i XIX wieku. Oryginalne domy z czasów przebudowy miasta rozpadły się lub spłonęły w licznych pożarach.

Sztetl

Duży wkład w historię i rozwój Tykocina wniosła społeczność żydowska.
Żydzi mieszkali w Tykocinie od początku XVI wieku, nieprzerwanie przez kilka stuleci. W  1522 roku stworzyli tutaj gminę wyznaniową. Pierwsza, drewniana bożnica istniała już w XVI wieku, a w 1642 roku w miejsce starej wzniesiono nową, murowaną, która istnieje do dnia dzisiejszego. Jest jedną z największych synagog w Polsce, niegdyś była uważana za drugą w Koronie, po krakowskiej.

Synagoga została ograbioną i zdewastowana przez Niemców podczas II wojny światowej. Późniejsze lata powojenne dopełniły dzieła zniszczenia, dopiero w latach 1974-78 bożnicę gruntownie odremontowano.Obecnie w budynku dawnej synagogi działa Muzeum Kultury Żydowskiej, odbywają się ciekawe wystawy stałe i czasowe, koncerty oraz cykliczne wydarzenia kulturalne związane z żydowskimi  świętami (np. Święto Purim).

W piwnicy małej synagogi mieści się restauracja "Tejsza" oferująca  w swoim menu smakołyki kuchni żydowskiej. Godne polecenia są tamtejsze wątrobki w miodzie i cymes. Naprawdę cymes nad cymesami!

W Tykocinie zachował się specyficzny układ przestrzeni miejskiej, miasteczko już u zarania zostało podzielone na część żydowską i pozostałą, obie dzielnice naturalnie przedzielała rzeczka.
W pobliżu synagogi, czyli na przedwojennym "Kaczorowie" czuje się klimat sprzed stuleci, aż dziw, ze nie chodzą tamtędy patriarchalnie brodaci Żydzi, że nie słychać stukotu kół wozów drabiniastych na kocich łbach w pobliżu synagogi, a z kramów i sklepików na Starym Rynku przy rzeczce Motławie nie nawołują żydowscy sprzedawcy.  

Zamek

Zamek w Tykocinie przez kilka stuleci gościł monarchow i sławne osobistości.
Zbudowany na polecenie króla Zygmunta Augusta, na miejscu dawnej warowni przez lata służył jako skarbiec i biblioteka królewska. Po śmierci Barbary Radziwiłłówny jej klejnoty i kosztowne suknie przechowywano na zamku w Tykocinie. Przed przewiezieniem do Krakowa, na zamku przez kilka miesięcy, spoczywały zwłoki króla Zygmunta Augusta.
Zygmunt III Waza i Stefan Batory ufortyfikowali zamek. August II Mocny ustanowił na zamku najstarsze i najwyższe polskie odznaczenie- Order Orła Białego. Na początku potopu szwedzkiego zamek w Tykocinie został opanowany przez zwolenników Bogusława Radziwiłła. Nocą z 30 na 31 grudnia roku 1655, podczas oblężenia w tykocińskim zamku zmarł Janusz Radziwiłł. Oblężenie tykocińskiej warowni opisywał w "Potopie" Henryk Sienkiewicz. Po potopie zamek w dowód zasługi przyznano hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu staroście Tykockiemu.W czasach późniejszych zamek popadł w ruinę i ostatecznie na polecenie hetmana Branickiego całkowicie go rozebrano. 

W XXI wieku na ruinach dawnej twierdzy znowu wznosi się zamek. Czyściutki i pachnący nowością. Wzbudzający mieszane uczucia. Z jednej strony dobrze, że istnieje i przypomina o starych czasach, z drugiej szkoda, że historia została skomercjalizowana. W odbudowanym zamku mieści się obecnie hotel i restauracja. Raczej nie błąka się się tam zbolała dusza króla Zygmunta Augusta II, ani nie pokutuje duch zdrajcy Janusza Radziwiłła...