GRODZISKA I KURHANY: CZYLI PODLASIE WCZESNOSŁOWIAŃSKIE

Niepozorne wzniesienia, osobliwe  pagórki, pokryte trawą kopczyki. Można je wziąć za zwykłe wyniesienia terenu. Przejeżdżając obok  nie zdajemy sobie nawet sprawy, że istnieją i że skrywają w sobie tajemnice przeszłości. One nie domagają się zauważenia. Są cichymi,  milczącymi reliktami minionych czasów, dziedzictwem tych, którzy nasze ziemie zamieszkiwali przed nami.

W szkołach  uczono nas dziejów starożytnego Egiptu, Grecji, czy Rzymu,  pomijając milczeniem historię Słowian. W podręcznikach nasza przeszłość zaczyna się od Mieszka, jakby wcześniej rozległe bory i nieprzebyte bagna od Bugu do Odry i Łaby zamieszkiwały tylko dzikie tury. Jednak coraz więcej archeologicznych znalezisk świadczy o tym, że ludy słowiańskie zamieszkujące tereny dzisiejszej Europy Wschodniej mają również swoją historię.  O tym, że przed 966 rokiem na  terenach dzisiejszej Polski wręcz kwitło życie, świadczą  zachowane do dziś,  niezbyt spektakularne i zatarte przez czas wczesnośredniowieczne grodziska, które jak wykazały badania archeologiczne najczęściej zakładano w miejscach wcześniejszego osadnictwa z epoki brązu, o czym świadczą liczne znaleziska ceramiki i przedmiotów krzemiennych z tego okresu. 

Dlaczego  najnowsze badania genetyczne udowadniają istnienie haplogrupy R1a1 (słowiańskiej) na naszych terenach od wielu wieków? Czy taka ciągłość genetyczna  może oznaczać, że wbrew wcześniejszym ustaleniom, jesteśmy obecni na tych ziemiach od tysięcy lat? Dotąd sądzono, że wszyscy Słowianie pochodzą od Indoeuropejczyków  i przybyli  do Europy ze Wschodu, a na ziemie polskie dotarli z  ziem środkowej Ukrainy dopiero w V wieku n.e

Obrazkowa rekonstrukcja słowiańskiego grodu z IX wieku w Radusz (Niemcy)

Jak było naprawdę, pozostaje tylko dociekać. Czy Słowianie byli tajemniczym ludem, który przybył  nie wiadomo skąd i w krótkim czasie zasiedlił pół Europy? Czy może byli tu od zawsze? Słyszy się przecież o kujawskich piramidach sprzed 5 tysięcy lat,  tajemniczych kamiennych kręgach na Pomorzu, albo o najnowszym odkryciu: twierdzy obronnej w okolicach Krakowa sprzed 4 tysięcy lat? Kto je budował? Ciekawe, czy dowiemy się prawdy?

Istnieją  potwierdzone przez archeologów dowody na to, że ludzkie osadnictwo  na terenach obecnej Polski sięga epoki brązu lub nawet neolitu. Czyż to nie imponujące?  Na Podlasiu  tereny w dorzeczu Nurca, Narwi i Bugu są dosłownie upstrzone starożytnymi  kurhanami i mniej lub lepiej zachowanymi pozostałościami wczesnośredniowiecznych, słowiańskich grodzisk.

Niestety,  nasi protoplaści nie pozostawili po sobie  kamiennych tablic. Swoje domy i twierdze budowali z najbardziej dostępnego materiału, które łatwo płonęło i ulegało zniszczeniu.  Budownictwo oparte na lokalnych materiałach z drewna i ziemnych walów jest przecież mniej trwałe niż typowe budowle z kamienia. Ludy słowiańskie nie posiadały świątyń, bo modlono się w świętych gajach. Zmarłych palono na stosach, a ich prochy rozsiewano w świętych miejscach. Jeśli coś po nich pozostało, to zaginęło w mroku wieków, wojen lub zostało celowo zniszczone przez zaborczy, tępiący pogaństwo Kościół.

Na ziemi Podlaskiej spotkać można  dużo takich zapomnianych miejsc, kurhanów, wczesnośredniowiecznych grodzisk. Ku mojemu zdziwieniu jest ich naprawdę mnóstwo więc do wielu z nich nie zdążyłam jeszcze dotrzeć, lub dotarłam, ale ich nie odnalazłam, bo są nieoznakowane i tak porośnięte roślinnością, jak na przykład grodzisko w Klukowiczach, że trudno je zlokalizować.
Jak mógł wyglądać taki  drewniano- ziemny, słowiański gród?  Poniżej kilka rekonstrukcji budowli z tego okresu.

 

Rekonstrukcja słowiańskiego  grodziska w miejscowości Radusz w Niemczech

Rekonstrukcja grodu w Grzybowie

Grodzisko w Zbuczu 

Jednym z najstarszych obiektów na Podlasiu jest położone  tuż przy drodze prowadzącej z Bielska Podlaskiego do Hajnówki grodzisko w Zbuczu koło Czyż. Powstało pod koniec IX wieku i funkcjonowało do pierwszej połowy XI wieku. Ma około 90 m średnicy i otoczone jest wałami o wysokości dochodzącej jeszcze teraz do 3,5 m. Prawdopodobnie  miało nie tylko charakter obronny, ale i ceremonialno- kultowy.

Grodzisko w Haćkach

W VI-VII w. dotarły na obszar wschodniej i środkowej Polski wpływy słowiańskie związane z tzw. kulturą praską. Z tego okresu na terenie Podlasia znanych jest zaledwie kilka stanowisk archeologicznych, miedzy innymi izolowany kompleks stanowisk w Haćkach koło Bielska Podlaskiego, umiejscowiony w naturalnej niecce polodowcowej. Najstarsze ślady obecności człowieka w tym rejonie sięgają epoki kamienia, a osiedla ludzkie i grodzisko były w tym miejscu użytkowane od okresu lateńskiego do wczesnego średniowiecza. W związku z występowaniem tutaj rzadkich muraw kserotermicznych na terenie kompleksu utworzono obszar Natura 2000 pod nazwą "Murawy w Haćkach". Różnorodność i bujność roślinności na tej pięknej łące wprost oszałamia. Polecam każdemu to miejsce. Mnie zauroczyło...

 Grodzisko w Mołoczkach

Nieopodal wsi Mołoczki na niewielkim wzniesieniu pośród rozległego rozlewiska  rzeki Nurzec ulokowało się kolejne bardzo tajemnicze miejsce. Dawniej było tam grodzisko,  być może  miejsce kultu, oraz  wczesnośredniowieczna osada.
Grodzisko jest dosyć trudne do znalezienia, bo znajduje się daleko od drogi, pośród rozległych  łąk, na których trawa sięga po pas i trzeba przeskoczyć kilka rowów melioracyjnych po drodze. Ale moje poświecenie się opłaciło, bo miejsce jest niesamowite, choć bujna natura i wielka cisza dookoła sprawiły, że poczułam się tam trochę, jak... intruz.  We wgłębieniu grodziska leżały dwa stosy drewna, a na zdjęciach odkryłam dziwne, promieniujące z walu prześwietlenia. Dziwne, naprawdę, niezwykłe miejsce.

Kurhan w Żerczycach

W Żerczycach, niewielkiej wsi położonej  pomiędzy Milejczycami i Siemiatyczami istnieje dobrze zachowany kurhan upamiętniający  miejsce pochówku wodza jaćwieskiego i jego  wojów, poległych w nierównej potyczce z przeważającymi siłami drużyn rycerskich wielkiego księcia kijowskiego. Legenda głosi, że zdumieni  bohaterską postawą i i pogardą dla śmierci rycerze, postanowili godnie uczcić zabitych jaćwieskich wojowników. Ich ciała wraz z końmi spoczywają teraz pod wielkim, zielonym kurhanem.

Grodzisko w Bielsku Podlaskim

Grodzisko w Bielsku Podlaskim, to jedno z ważniejszych miejsc w historii średniowiecznego Podlasia. Zwane powszechnie "Łysą Górką", za moich licealnych czasów było popularnym miejscem spożywania mało gatunkowych trunków... Ale w XII- XIII wieku stał tu drewniany zamek, będący zaczątkiem miasta Bielsk Podlaski. Przez wieki zamek był palony, zdobywany, odbudowywany i przez wieki gościł królów i możnowładców, między innymi: Władysława Jagiełłę Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunta Starego i królową Bonę oraz króla Stefana Batorego.

Grodzisko w Tykocinie

Grodzisko w Tykocinie usytuowane jest kilka  kilometrów za miastem w stronę Jeżewa. Do  tego miejsca nie prowadzą żadne oznaczenia, mimo, że tuż obok przebiega  międzynarodowy szlak rowerowy "Green Velo".  Aby tam dotrzeć należy po trzech kilometrach za Tykocinem skręcić w lewo w kierunku Sanik.  Po mniej więcej kilometrze po lewej stronie zobaczymy charakterystyczne wzniesienie. To dawne grodzisko obronne zwane "Zamczyskiem". Był to w okresie od XI do XIV w. mazowiecki gród rzędu kasztelańskiego z bardzo rozbudowanym podgrodziem.

Grodzisko w Surażu

Grodzisko w Surażu również nie jest zbyt dobrze oznakowane. W centrum tego niewielkiego miasteczka stoi znak wskazujący drogę,  ale trzeba się sporo natrudzić, by zlokalizować wejście na wzgórze. Prowadzi do niego niepozorna, brukowana droga, pomiędzy  posesjami  przy placu obok kościoła. Na górę wiodą drewniane schodki, a grodzisko malowniczo opływa rzeka. Gród w Surażu datowany jest przez archeologów na XI wiek. Powstał na wyspie wśród Bagien rzek Narwi i Lizy. Założony przez książąt ruskich, bronił przeprawy przez bagnistą dolinę rzeki. Na miejscu dawnego grodu w XIV wieku   powstała warownia obronna. Dziś Suraż jest niestety tylko senną, prowincjonalną, podlaską  miejscowością śniącą  o czasach dawnej świetności. 

 Grodzisko w Drohiczynie

Pierwsze ślady osadnictwa w Drohiczynie nad Bugiem pojawiły się już w VII- IX. Grodzisko datowane jest na XI-XII wiek i  znajduje się  w obecnym centrum miasteczka,  na wzgórzu położonym w zakolu rzeki Bug. Obecny masyw Góry Zamkowej stanowi tylko małą część wzniesienia  mieszczącego  kiedyś zabudowania zamkowe, ponieważ przez wieki część wzgórza uległa zniszczeniu na skutek podmywania  przez wartki nurt rzeki. Góra Zamkowa i okolice Drohiczyna znane są z wielu cennych znalezisk archeologicznych, które obejrzeć można w zbiorach Muzeum Regionalnego w Drohiczynie. Ze wzgórza roztacza  się wspaniała panorama na przepiękną dolinę rzeki. Widok z Góry Zamkowej można było podziwiać m.in. w filmie “Nad Niemnem”.

Grodzisko w Mielniku nad Bugiem

Góra Zamkowa z grodziskiem z XI-XII wieku i dobrze widoczną fosą wznosi się 80 m nad poziom rzeki Bug. Na stromo opadającym w kierunku doliny Bugu, zarośniętym drzewami wzniesieniu widoczne są fragmenty murów z kamieni polnych. To pozostałości po stojącym tam w XV wieku  zamku mielnickim, który zastąpił wcześniejsze,  wczesnośredniowieczne grodzisko z XI wieku. Drewniane zabudowania zamku górnego oraz drewniany zamek dolny z murowaną wieżą - spalone w 1656 roku przez Szwedów, nie zostały odbudowane.  Dziś Góra Zamkowa to wspaniałe miejsce widokowe na płynącą u podnóża wzgórza rzekę Bug i otaczające ją lasy Puszczy Mielnickiej.